• २५ कार्तिक २०८१, आईतवार

गोसाइँकुण्ड : यस्तो छ धार्मिक आस्था र किंवदन्ती

चन्द्र तामाङ– हरेक हिन्दु, बौद्ध तथा बाेन्पाे धर्मावलम्बीको चाहना एक पटक गाेसाइँकुण्ड पुगौँ भन्ने रहने गरेको छ । गोसाइँकुण्डबारे हिन्दु, बौद्ध र बोन्पो धर्मावलम्बीहरूको आ-आफ्नै मूल्य र मान्यता छन् ।

नेपालीबीच गाेसाइँकुण्ड तीर्थ जाने प्रसङ्ग जोडिने गर्दछ । हरेक हिन्दु, बौद्ध तथा बाेन्पाे धर्मावलम्बीको चाहना एक पटक गाेसाइँकुण्ड पुगौँ भन्ने रहने गरेको छ । गोसाइँकुण्डबारे हिन्दु, बौद्ध र बोन्पो धर्मावलम्बीहरूको आ-आफ्नै मूल्य र मान्यता छन् । तथापि यी सबैको महत्त्वपूर्ण तीर्थस्थलको रूपमा गोसाईंकुण्ड पर्छ भन्ने कुरो कतै लुकेको छैन ।

४,३८० मि. को उचाइमा रहेको गोसाईंकुण्ड हिन्दु, बौद्ध र बोन्पो (तान्त्रिक) धर्मावलम्बीहरूले उत्तिकै श्रद्धा गर्ने ठाउँ हो । गोसाइँकुण्डलाई आआफ्नै तरिकाले आस्थाको प्रतीक मानेर पुज्ने हिन्दु, बौद्धहरू, बोन्पोहरुको साझा केन्द्र हो । हिन्दु, बौद्ध विद्वानहरूले निरपेक्ष आफ्नै जाति वा धर्म विशेषको आस्थाको केन्द्र मानेर तर्क, विचार मन्थन गरेता पनि, यो सबैको साझा तीर्थस्थल हो भन्ने कुरोमा कुनै दुईमत छैन ।

जसरी पदयात्री र तीर्थयात्रीले फरक उद्देश्यले गन्तव्यमा पुगे नि गर्ने चाहिँ यात्रा नै हो त्यसरी नै हिन्दु, बौद्ध र बोन्पोहरुले अनेकन तरिकाले आआफ्ना महत्त्वपूर्ण देवता पुजे पनि सबैले पुज्ने ईश्वर एकै हुन् । हिन्दु देवाधिपती महादेव मानेर पुज्छन् भने बौद्धले आर्य अवलोकितेश्वर मान्छन् ।

तामाङ समुदाय भने जनैपूर्णिमा (भदौ छेबा चोङ्ङा) मा झाँक्रीसहित जान्छन् । `सेसे बोन्पो´ गीत गाएर नाच्दै जाँदा मनोकामना पूरा हुने उनीहरूको विश्वास रहेको छ । ललितपुरको खोकनाबाट गोसाइँकुण्ड जाने व्यक्तिहरू निस्किरहेको देख्न पाइन्छ ।यी धर्मावलम्बीहरूका किंवदन्तीहरू पनि भिन्नाभिन्नै र रोचक छन् ।

गाेसाइँकुण्ड बारे केही किंवदन्तीहरू यस्ता छन्;

(क) हिन्दु किंवदन्ती: पौराणिक किंवदन्ती अनुसार पहिले देवता र दानवबीच भयानक युद्ध हुने क्रममा दानवहरूले देवतालाई जिते। देवताहरू भगवान् विष्णुको शरणमा पुगेपश्चात् विष्णु भगवानको सल्लाह अनुसार दानव र देवता मिलेर समुन्द्र मन्थन गर्ने, समुन्द्र मन्थनबाट निस्कने अमृत देवतालाई पिलाएर अमर बनाउने र त्यसपछि दानवलाई मद्य पान गराएर उनीहरूको सर्वनाश गर्ने सल्लाह दिए ।

देवताले दानवहरूलाई फकाइ फुल्याई समुन्द्र मन्थन गर्न सहमत गरा ए। समुन्द्र मन्थन गर्दा विभिन्न वस्तुहरू निस्के । यसैक्रममा कालकुट विष पनि निस्कियो ।

कालकुट विष सहन नसकेर देवता र दानव कोही मुर्छा परे त कोही मर्न लागे । जसलाई शान्त नपारेमा यो संसार तथा सृष्टिलाई नै भष्म गराउन सक्थ्यो ।यो अवस्था देखेपछि सबै देवता र दानव भगवान् शिवको शरणमा पुगेपछि, देवाधिपती महादेवले उक्त विष स्वयम् आफैँले सेवन गरे ।

विषले गर्दा उनको घाँटी निलो भएकाले महादेवलाई नीलकण्ठ पनि भनियो । विषको डाहा शान्त पार्न हिमालय पर्वतमा पुगेर आफूसँग भएको त्रिशूलले भित्ता खोपे ।

त्यसबाट तीनधारा भएर निस्किएको जल पिएपछि डाहा शान्त भएको र त्यही त्रिशूल धाराबाट उक्त पानी बगेर गई हालको गोसाईंकुण्ड उत्पत्ति भएको प्रचलित किंवदन्ती धार्मिक ग्रन्थहरूमा पाइन्छ । सोही कुण्डको बीचमा अहिले पनि भगवान् शिव अर्थात् महादेव विराजमान रहनुभएको विश्वास गरिँदै आइएको छ ।

(ख) हिन्दु किंवदन्ती: शिवजी र भैरव विषले रन्थनिएर शीतलताको खोजीमा हिमपर्वत निलाद्रीमा पुग्दा निक्कै गाह्रो स्थितिमा पुगिसकेका थिए । शिवजीले अब आफू अर्को पाइला चल्न नसक्ने भनेपछि भैरवलाई पानी ल्याउन भने । भैरवपनि जसोतसो पानीको खोजीमा निस्के ।

अलिक तल पुगेपछि सानो मुहान भेट्टाए । उनी पनि चलमल गर्न नसक्ने भए । सानो पानीलाई जसोतसो कुण्ड बनाएर त्यही पानीमा डुबुल्की मारेर बसिरहे । उनी शीतलताको आनन्द लिने क्रममा शिवजीको आदेश भुल्न पुग्छन् । निक्कै लामो समयसम्म पनि भैरव नआएको देख्दा शिवजी भित्र भयानक रिस जाग्छ ।

त्यसपछि उनको पालो त्रिशूल निकालेर पहाडमा हान्छन् । त्रिशूलले लागेर तीनतिर बाट पानीको मूल फुट्छ र त्यही मूलबाट पानीको प्यास मेटाएर शीतलता अनुभूति गर्छ न्। अनि भैरवलाई खोज्दै जाँदा अलिक तल कुण्डमा लमतन्न परेर बसेको देख्छन् ।

अनि गोसाइँकुण्डमा आएर आफूलाई सम्झेर कसैले वर मागे पूरा गर्छन् रे तर कसैले गोसाइँकुण्डमा आएर वर मागेर भैरवकुण्डलाई हेरेमा वर माग्नु र नमाग्नु बराबर हुनेछ भनेका छन् भन्ने विश्वास गरिन्छ । त्यसैले गोसाइँकुण्डमा वर मागेका तीर्थयात्रीहरू भैरवकुण्डलाई नहेरी फर्कन्छन् ।

(ग) बौद्ध किंवदन्ती: तिब्बतको भूगोलको किताब `द्जाम-ग्लिङ-ग्योस-बसाद´ ले तालमा भएको मूर्ति (फाग्स-पा थग्स्-ज्रे चेन-पो) अर्थात् अवलोकितेश्वरको मानेको छ । `त्यहाँ ताल जस्तो पोखरीमा मानव आकरको प्राकृतिक ढुङ्गाको मूर्ति छ। त्यो मूर्ति खरानी-नीलो रङको छ, अनुहार गेरु रङको गलबन्दले ढाकेको छ र नौ ओटा गोमन सर्पका टाउकाले संरक्षण दिइरहेको त्यो मूर्ति पानीमा उत्तानो परेर सुतिरहेको जस्तो देखिन्छ ।´भनेर हर्क गुरुङले आफ्ना किताबमा पनि लेखेका छन् ।

(घ) बोन्पो किंवदन्ती: तामाङ समुदायमा प्रचलित एउटा कथ्य पनि प्रस्तुत गरिहालौँ । वैदिक तामाङ भाषा अर्थात् शास्त्रीय पूजापाठ गर्ने भाषामा ‘गो’ भनेको टाउको वा शिर हो भने ‘सा’ भनेको भूमि वा माटो भन्ने अर्थ दिन्छ । यसले भार्खुगाउँको सिरान (शिर) को पवित्र हिमालय भूमिमा रहेको कुण्ड हो भन्ने जनाउँछ । गोसाईंकुण्ड नेपाली भाषामा राखिएको नाम हो ।

तामाङ भाषामा कुण्डलाई कार्पु छोकर (सेतोकुण्ड), ग्यो, ह्वे पनि भन्छन् । छोटकरीमा ल्हा क्षेम्बो मादेउ भनेर पुकार्छन् । ह्याप भनेको पिता, ह्युम भनेको माता हो । यो कुण्डलाई बेनग्यायी छोसा र ल्हाबेन ग्यायी छोसा – सयौँ बोन्पोहरू भेला हुने पवित्रधाम भनिन्छ । तामाङ समुदायकै गोले वंशको बोन्पो -झाँक्रीहरू भने गोसाईंकुण्ड जाँदैनन् । उहिले भैरव कुण्ड (छोना) को नागले गोले बोन्पो (गुलबोन्पो) लाई तानेर कुण्डभित्र लगेको कथा छ ।





प्रतिक्रिया दिनुहोस्